Ата жолы кітапханасы

Қазіргі таңда жын-шайтан ұғымы ешкімге таңсық емес. Бұл ұғымдарды көбіне дін адамдары бірі-бірінен үстемдігін ақылды, естілігін дәлелдеу үшін пайдаланыды. Ал шындығында жын және шайтан туралы ғылымын меңгеріп және бүкіл жан ғылымыз да, бабалар аманаты да осы адамзатқа теріс ықпалға түсіретін әсерлермен, қуаттармен күресіге, тәрбилеуге бағыталып және бұл салада әлемде тең келетін елдің жоқ екенін біле де білмейміз. Адам баласына жын да шайтанда жаратылыстан бірге жаратылып, онсыз тіршіліктің болуы мүмкін емес екенін және ол туралы медтина, және психология ғылымдары біздердің жоғары дәрежелі дінші хазірет, поптарымыздан әлде қайда дамып кетіп, тек сол алған білімге қойылған аттармен, атаулардан шатысып, оны түсіндірітін философ ағайындарымыздың білімі құр жорамалдардың яғни өздері зертеген жын, шайтандардың қақапанына түсіп, елді солай қара түнекке құлдыққа түсуге ықпалын, жәрдемін ғана тигізетін білімділігіміз қалыптасқан. Жындар мен шайтандар туралы сыртқы жаратылыс егелері туралы аз ғана ақпараттар діншілердің қолында, ал ішкі адам ағзасы мен жаратылыс себептерінде, хайуанаттар мен табиғат әлемінде болатын қуаттық бейнелері ғалымдардың қолында. Ал екі аралықта тағы арнаулы жаратушыдан таза ақылмен басқарылатын күштердің де бар екенін және адам тағдыры осы айтылған үш түрлі себептердің бастарын қосу арқылы ғана 4-ші жаратушы әсерін Алланың құдірет қолының себебін анықтай алатынымызға сенбек түгіл, барымыздың өзін қудалап, сотап соған қарсы шет жұртықтардың сойыл соғумен өзімізде бүкіл халқымызбен жынданып, мастыққа түскен тек арамыздлағы екі жағына да қосылмай, шаруасын жүргізіп, білімін жетілдіріп, қаламын ұштап, естілігін сақтаған ел қамын ойлаған табанды аз ғана туысқан ағайндарымыз арқасында ғана Алланың шапағатының әсерін көріп жетіліп, жетісіп жатырмыз деп мақтана аламыз. Ал қалғандарымыз қалай жындандық, себебі неде? Жын-деп адам баласының 100-бұлшық етерін қозғалтып, жүргізіп, тұрғызып, білгізіп, күлдіріп, жылатып, ғашықтық сезімдерге бөліп сүйгізіп, керісінше жек көргізіп, бір-біріміәзбен жауластырып, араздастырып, мақтанға, тәкәпарлыққа да салатын түрлі әрекетерді онсыз істей де алмайтын қуатымыз, күшіміз, мінез қылығымыз. Ақылға билеткен адам, біліміне сүйенген таза жынды, ал ақылға бес сезімге, түрлі әсерлерге, қызықтардың соңына түскен пенде баласы жынданған немесе мас деп ескертеді. Бұл ұғым естілік деген шамамен жасына, ұлтына, жынысына қарай салыстырмалы өлшемі болады. Мысалы жастық шақ үлкен есті кісінің ақылымен салыстырғанда жындылық, мастық болғанмен жастардың өз ара қоғам дамуымен, заман талабыменн салыстырғанда қалыпты жағдай. Егер жасы 40-қа келіп 25-жастағы жігітің қылықтарын істеген пенде жынданған, немес мас деп атауға болады. Негізінен адам баласының жындылығын, немесе ақылдылығын тек сөзі мен іс қимылдары арқылы ғана естіліктің шамасымен салыстыра отыра бағаланады. Үлкен дәрежелі ғалым, хазірет, философ, ел басқарушысы да сөзі ақиқат өлшемімін сәйкес келмесе жынды яғни толық есті емес деп айтуға болады. Ал жынданған десек, онда күпірлік сөз болып күнә жасаймыз. Жынданған пенде ақыл-есінен ажырап, хайуан сияқты тек ішіп-жем, дүние қызықтың соңына түскен өз ұлтына, жынысына тән құндылық, адамгершілік, ізгіліктерінен аз, көп жоғалтқандарды атауға болады. Ал ең төменгі сатыларына мүлде ақыл есін жоғалтқандарды, науқасқа ұшырағандарды атайды. Оны ғылымда «шизофрения» деп атайды. Бұл ұғымдар психология ғылымында жеткілікті мағлұмат бар, тек рухани жағымен қалай өлшеуді, кіммен қалай салыстыруды және қандай себеп әсерлердің бар екенін яғни діни көмес бар мағлұматтар тыс қалған. Сондықтан олар дінді тек рәсім деп мойындаса, ал діншілеріміз психологияны дінге жатқызбай, жалпы жан білімнен жұрдай болып және өз баласынан қашқан көкектерге ұқсайды. Ал енді діннің тұтастығын білім, ғылымын, жан сырын торлық қамтыған мағлұматтарды қайдан оқып, қайдан іздейміз деген есі дұрыс пенденің көңілін мазалауы сөзсіз. Оған алысқа бармай-ақ Абай-Шәкәрім және Ясауи бабамызға дейінгі тарихи кезеңдегі аталарымыздың еңбектерін, аманаттарын зерделесек жеткілікті. Жындану, мастық ұғымы адам қылықтарының хайуандық әрекеттермен, надандық, зұлымдық істердің көрнісімен жын-шайтан, шайтан адам бейнелерін айтамыз. Ал жынды толық естілікпен арлықтың ортасын қамтитын, білімді, ақылды өнер, күш қуаттарын меңгеру, жетілдіру жолындағы адам баласына тән әрекетерді айтамыз. Ал құпия ғылымды меңгеріп, 40-тан асып ақылы толып, кемелдікке жетіп, ақ пен қараны толық ажыратқан адам баласын ғана жынын естілікке, сабырлық қуаттармен жетілдіріп, жүрекпен толық басқарылуға яғни нәпсі, ерік қуаттарын меңгерген Аланың тура жолға түсірген жан, рух кітабын оқи білетін ғылым берілгендер қатарына саналады. Сондықтан ғалымдықтың, өнердің, ақындықтың, шығармашылықтың есті, есерлігі болып екіге бөлінеді. Білімді ақылды, өнерлі, ел басқаратын адамдардың бәрі дерлік есті бола алмайды. Тек таза ақылдан хабар алған түс көріп, аян-кітабы болып, сол арқылы әрекет еткендер ғана есті, парасатты, зайырлы аталмақ. «Ғылымсыз адам-айуан, Не қылсаң да ғылым біл, Ғылымға да керек жан, Ақылсыз болса, ғылым тұл. Ақылға еркі ой керек, Матаудан ойды азат қыл. Өртесін кеңіт жылма жыл.» Шәкәрім атамыз ғылым рухпен беріліп, ақыл-білім жанның үлесіне тиіп, бірақ сол екі меннің мекені тәніңді, денеңді яғни жеріңдегі нәпсі шайтаныңды өртеп, жеріңді кеңітіп отыруға діннің рәсімін де толық орында деп ескертеді. Адамзаттың әйел, еркек жындылығы екі түрлі кәсіптік, қылықтық, қуаттық бағыты болып ерекшеленеді. Әйел жыны еркекке қарағанда ұзын толқынды денесін толық қамтитын дұрыс ұлтық, салттық тәрбие ақыл нәтижесінде бой болып, баспен аяқты толық жауып тұру шарт. Ал еректің басымен мойын арасы 40-қа дейін арасында бөгет және балтырмен аяқ арасында тағы бөлініп тұрады. Еркек табанында балтырға дейінгі аралықта бүкіл күнәсі жаман иісі болып, оның толық тазарудан өткенінше арасындағы бөгеттің алынбайтын да себебі бар. Бұл жағдайды пайғамбарымыздың; менің үмметтерімнің балтырмен шектелген жолақ шалбары бар деген астарлы сөзін тура мағынасында қабылдаған арап дін ғұламалары шалбарын балтырдан төмен жалаңаштап қойып, оған қазақ ағайындарымыздық надандарының да соны қайталап намаз оқығанда аяқтарын балтырға дейін жалаңаштап жүрген, дәлесіз надандықтарына не деуге болады? Аталарымыз еркек бойын бойдақ, шалбарлы жын қуаты толық өсіп жетілмеген деп, керісінше қыз баланы «бойжеткен» атауының өзі жан сырынан көптеген мағлұмат береді. Шәкәрім атамыз ондай бір езу надандарға; «Дұрыс емес құр ойлан, Ақылға сынат, сабыр қыл. Жығылмайтын дәлел тап, Бір езу болма өзімшіл. Мініңді тапса кім сынап, Аяғына бар жығыл. Қап бәлем деп кекті ұнап, Сақтай көрме ойға зіл.» Бұл қарапайым ғана естіліктің алғы шартары. Ал енді бұл шартарды ұстамай бәрін мен білем деп «білдіманға»айналып менің соңымнан ерсең тура жолға түсіремін, немесе барлық дүниені алдыңа үйіп қойып жатып жейсіңдеген қазіргі таңдағы қазақтың «зайырлығын»;